De Wetenschap achter complementaire en alternatieve behandeling van griep en verkoudheid in het griepseizoen.

In het griepseizoen en met name nu de griep zo actueel is als nooit tevoren wordt u bestookt met middeltjes uit de huis tuin en keukenpraktijk en van de verschillende natuur,- en homeopathische oorsprong. De vitamines, vlierbessensapjes, homeopathische ‘medicijnen’ en alles wat er mee samenhangt vliegen om uw oren. Soms als aanvulling op de reguliere middelen, soms geadviseerd als vervanging van deze. Wat is er nu waar en niet waar van de claims die overal op de website’s gemaakt worden?

U doktert namelijk graag zelf een beetje bij.

[under constuction]

Influenza-achtige ziekte (ILI) en infecties van de bovenste luchtwegen pieken in prevalentie in de late herfst tot het vroege voorjaar. Belangrijk zijn de voordelen van goede hygiëne en inentingen in navolging van het advies van de gezondheidszorg. Deze middelen zijn géén alternatief voor vaccinaties.

Huismiddeltjes en natuurlijke producten worden al lang gebruikt om virale ziektes te voorkomen en te behandelen.

Huismiddeltjes

Huismiddeltjes variëren van voeding (kippensoep of knoflook) en warm aankleden (hoofd en voeten) naar compressen en sprays. Sommige gezinnen voormijden koud voedsel (met inbegrip van zuivel) en stimuleren kruidig voedsel (zoals knoflook en gember). Hete thee met honing en citroen is een andere populaire remedie tijdens de wintermaanden. Sommige moeders wrijven zalfjes met menthol, tijm, of eucalyptus op de borst van de zieke gezinslid en anderen maken mosterdcompressen of pakken hun kroost in met hoeden, sjaals, of warme sokken. Stoombaden of koele-mistvaporizers worden gebruikt om huishoudelijke luchtvochtigheid te verhogen. Om droge luchtwegen te sussen worden netipotten en zoutspoelingen gebruikt om virussen, allergenen en slijm uit de neus te verwijderen. Of huismiddeltjes nu effectieve preventieve of therapeutische middelen zijn of gewoon om patiënten zich beter te laten voelen, deze praktische ingrepen zijn over het algemeen veilig en een ondersteuning van culturele identiteit en zelfhulp. Het gebruik ervan kan worden getolereerd door de zorgaanbieders [1].

Vloeistoffen

“Drink veel vloeistoffen” is goed advies, dat gebaseerd is op het volgen van het gezond verstand. Te weinig drinken kan de luchtwegen uitdrogen en zorgen voor slijmvliesinfecties, maar er is weinig bewijs dat overmatig innemen van extra vloeistoffen de weerstand tegen virale infecties verbetert. Aan de andere kant, de frequente reizen naar het toilet die daardoor noodzakelijk zijn bevorderen het extra wassen van de handen, waardoor de verspreiding van infecties tegengegaan wordt.

Slaap

“Zorg voor voldoende slaap” is een ander gezegde,  uitgesproken door oma en clinici, met de bedoeling de immuunfunctie te ondersteunen. Slaapgebrek is geassocieerd met verstoringen van de immuunfunctie.[2] In laboratoriumstudies veroorzaakt slaaptekort bij gezonde volwassenen een significante stijging van zowel de pro-inflammatoire als de  anti-inflammatoire waarden (dat wil zeggen, E-selectine, intracellulaire adhesie molecuul-1, interleukine [IL]-1beta, en IL-1 receptor antagonist) en een significante daling van de C-reactief proteïne en IL-6 [3].

Slaapgebrek kan ook de immuunrespons op influenzavaccins verminderen. In een studie van volwassen vrijwilligers werden influenzavaccins toegediend aan een groep na 4 nachten van gedeeltelijke slaapdeprivatie (slaap beperkt tot 4 uur per nacht) en aan een tweede groep na 4 volle nachten (7.5-8.5 uur per nacht). Tien dagen na de vaccinatie waren de gemiddelde geproduceerde antilichamen in de slaapgebrekgroep minder dan de helft dan die bij de vrijwilligers die normaal geslapen hadden.[4] Omdat mensen met minder goede reacties op vaccins ook vaker zieker worden, ondersteunen deze bevindingen dat voldoende slaap van belang is voor een optimale immuniteit tijdens het griepseizoen. Er zijn geen gegevens dat overdreven slapen (meer dan 10-12 uur per nacht voor adolescenten en volwassenen) verdere verbetering van het immuunsysteem oplevert maar het is dus verstandig om te slaaptekort te voorkomen, ook vóór vaccinatie.

Een groeiend aantal gerandomiseerde gecontroleerde studies hebben de effectiviteit van natuurlijke gezondheidsproducten geëvalueerd. Nader ingegaan wordt op het wetenschappelijk bewijs voor de effectiviteit en veiligheid van vitamines en mineralen, plantaardige producten, probiotica en homeopathische middelen bij het voorkomen of behandelen griepverschijnselen en luchtweginfecties.

Vitaminen en Mineralen

Vitamine C.

Vitamine C (ascorbinezuur) is de vitamine die meestal geassocieerd wordt met afweren van virale infecties van de luchtwegen. In een Cochrane systematische review van 30 gerandomiseerde onderzoeken bij meer dan 11.000 volwassenen wordt geconcludeerd dat profylactische (uit voorzorg) inname van vitamine C supplementen (200 mg of meer per dag) niet effectief is voor wat betreft het verminderen van de incidentie van luchtweginfecties bij de meeste volwassenen (odds ratio 0,96; CI 0.92-1.0). Echter een studie bij een subgroepanalyse van 642 zeer gezonde volwassenen die zich bezighouden met zeer fysiek belastende activiteiten (marathonlopers, skiërs, en soldaten op subarctische oefeningen) liet een daling zien van 50% op het risico op het ontwikkelen van een verkoudheid onder degenen die vitamine C supplementen slikten[5].

In de 30 studies die het effect van profylactische vitamine C suppletie op de duur van de symptomen bij luchtweginfecties onderzochten, zorgde vitamine C suppletie voor een significant voordeel m.b.t. de vermindering van de duur van de verkoudheid (8% bij volwassenen en 14% bij kinderen). Van de 7 studies die het effect van therapeutische vitamine C supplementen beoordeelden (met vitamine C nadat de symptomen begonnen was), was er geen algeheel voordeel op de ernst of de duur van de symptomen van luchtweginfecties.

Vitamine C toont milde in vitro (reageerbuis) antivirale activiteit tegen influenza-virus,[6,7] en vitamine C-deficiëntie (tekort) belemmert effectieve immuunrespons tegen virale influenzainfecties bij mannelijke muizen.[8] Klinische studies die het gebruik van extra vitamine C ondersteunen teneinde seizoensgebonden of atypische influenza te voorkomen of te behandelen ontbreken.

Bijwerkingen van vitamine C (in de dagelijkse doses van meer dan 3 tot 6 g) zijn onder meer diarree en maagklachten.

Vitamine C lijkt het meest nuttig zijn als profylactisch middel ter vermindering van de duur van symptomen van luchtweginfecties bij kinderen en bij gezonde volwassenen met een vermindering van fysieke belasting. Het lijkt niet nuttig te zijn als de symptomen al zijn begonnen en er is onvoldoende bewijs om het gebruik ervan voor profylaxe of behandeling van Influenza-achtige ziekte (ILI) aan te bevelen.

Vitamine D.

Ondanks de wijdverbreide verrijking van voedsel met vitamine D en het gebruik van multivitaminen, zijn suboptimale vitamine D niveaus steeds meer gemeld bij volwassenen en ouderen in Noord-Amerika maar ook in Europa, vooral onder degenen met overgewicht, mensen met een donkere huid en voornamelijk vrouwen die bedekt naar buiten gaan. [9,10 ] Volgens de National Health and Nutrition Examination Survey (NHANES), is prevalentie van een optimale vitamine D-niveaus (30 ng / ml of hoger) in niet-Spaanse zwarten gedaald van 12% in 1988-1994 tot 3% in 2001 -2,004 [11].

Naast de bekende effecten op de gezondheid van de botten, is vitamine D een belangrijke immuunregulator. Het stimulereert aangeboren immuniteit en remt ontstekingen. Uit een secundaire analyse van gegevens uit het 1988-1994 NHANES onderzoek bleek een omgekeerde relatie tussen vitamine D-niveaus en de incidentie van infecties van de bovenste luchtwegen. [12] Deze resultaten werden ondersteund door andere studies die een verhoogd risico op ernstiger lager acute respiratoire aandoeningen (klachten van de bovenste en onderste luchtwegen) bij mensen met een laag vitamine D-niveau. [13,14] In het verleden is een associatie tussen rachitis (Engelse ziekte) en risico op ernstige respiratoire infecties bekend, [15] en vitamine D-deficiëntie (tekort) is geassocieerd met een verhoogd risico voor griep. [16,17]

Gecontroleerde studies van vitamine D-suppletie hebben gemengde resultaten opgeleverd. In een gerandomiseerde gecontroleerde trial van gezonde volwassenen met een normale vitamine D-niveau, sorteerde suppletie met 2000 IE vitamine D per dag geen significant effect op frequentie, de duur of de ernst van luchtweginfecties. [18] In een gecontroleerde studie van vitamine D-suppletie teneinde botverlies in zwarte vrouwen te verminderen, was een tweede bevinding een significante vermindering van de incidentie van infecties van de bovenste luchtwegen, ILI en aandoeningen van de luchtwegen bij de vrouwen met vitamine D-suppletie, vooral tijdens de wintermaanden. [19]

In gecontroleerde studies zijn ernstige bijwerkingen van vitamine D supplementen zeldzaam. [20] Gezien de historische en epidemiologische gegevens zijn gerandomiseerde gecontroleerde studies met vitamine D-suppletie infecties van de bovenste luchtwegen en griep te voorkomen en te behandelen dringend nodig. Zolang er geen nadere resulaten bekend zijn is het verstandig om vitamine D-tekort te voorkomen.

Zink.

Essentiële mineralen zoals zink, spelen een belangrijke rol in de immuunfunctie. Zink is een structurele component van veel enzymen en dient als een intracellulair signaal tussen immuuncellen.[21] De activiteit van vrijwel alle immuuncellen wordt gemoduleerd door zink. Zink-deficiëntie leidt tot een disfunctie van zowel humorale (antilichaampjes) en cel-gemedieerde immuniteit en verhoogt de gevoeligheid voor infectie.

Zinktekort wordt geassocieerd met een verhoogde incidentie en ernst van een longontsteking.[22] In ontwikkelingslanden heeft zinksuppletie aangetoond de incidentie van longontsteking bij kinderen te verminderen.[23] Een meta-analyse van de gerapporteerde studies van zinksuppletie toonde verlaagde incidentie van acute lagere luchtweginfecties bij kinderen met circa 15%. [24] De effectiviteit van zinksupplementen bij het voorkomen of behandelen van influenza-achtige ziekten vereist extra onderzoek in beter gevoede populaties.

Studies van de doeltreffendheid van de zink-supplementen in de preventie of behandeling van infecties van de bovenste luchtwegen toonden gemengde resultaten. In een studie uit 2009 onder gezonde Air Force Cadets, werd zink suppletie (15 mg per dag gedurende 7 maanden) niet geassocieerd met een daling van de incidentie van de bovenste luchtwegen. [25] Open-label studies van een zinkgluconaat glycine pil (Cold – eeze ®) stelde een 25% vermindering van de duur van verkoudheidssymptomen bij kinderen vast. [26] In een meta-analyse van 8 gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde studies van zinksuppletie bij de behandeling van recent ontstane verkoudheid, toonden 4 studies significante verbeteringen aan en de andere 4 studies toonden geen verbetering aan. De voordelen van zink suppletie waren het duidelijkst bij mensen die begonnen met zinktekort nadat de symptomen begonnen. De gebruikte producten bevatten geen citroenzuur of wijnsteenzuur. [27] Een grote analyse van 14 gecontroleerde studies van zink suppletie die zijn gepubliceerd vanaf 1996 tot en met 2006 suggereerde dat zink niet effectiever is dan placebo als een remedie tegen verkoudheid. [28] Een meer recente gerandomiseerde gecontroleerde trial bij Turkse kinderen die gestart zijn met zinksuppletie bekort symptomen van verkoudheid, vertoonde een significante daling van de ernst van de symptomen maar niet van symptoomduur [29]. In een ander recent onderzoek werden volwassenen willekeurig toegewezen aan suppletie met zinkpillen (13,3 mg zink-acetaat elke 2-3 uur, terwijl wakker) of placebo. De zinkgroep toonde een significante verbetering in symptoomernst en duur, zonder significante bijwerkingen [30].

Zinkgluconaat glycine pillen zijn over het algemeen veilig en goed verdragen, maar ze kunnen een metaalachtige smaak, misselijkheid en maagklachten veroorzaken. [31] Vanwege het risico op verstikking moeten de pillen niet worden gegeven aan jonge kinderen. Neussprays of gels die zink bevatten, hebben geleid tot anosmie (verlies van reukvermogen); deze producten moeten worden vermeden tot verdere studies veiligheid aantonen. [32]

Homeopathisch zink zijn extreem verdunde preparaten en zijn over het algemeen zeer veilig, maar niet te vergelijken met niet-homeopathische (allopathische) zink pillen of neussprays. Er zijn geen gepubliceerde klinische studies ter beoordeling van de effectiviteit van de homeopathische zink als remedie voor infecties van de bovenste luchtwegen of ILI.

Samenvattend: ondanks inconsistente gegevens lijkt het verstandig om zinktekort te vermijden, hoewel zinksupplementen bij gezonde, goed gevoede populaties de risico’s voor infecties van de bovenste luchtwegen niet lijkt te verminderen. Gegevens over de effectiviteit van de zinkpillen bij het verminderen van de duur en ernst van de vastgestelde infecties van de bovenste luchtwegen zijn gemengd. Hoewel zinkpillen veilig lijken, hebben zink neusgels en sprays bijwerkingen. Homeopathische zink preparaten zijn ook veilig, maar klinisch bewijs van een resultaat bij het voorkomen of behandelen infecties van de bovenste luchtwegen of ILI ontbreekt.

Kruidenproducten

In de traditionele praktijk worden kruiden tijdens koude seizoen en griepseizoen gebruikt om symptomen te behandelen, of voor systemische ondersteuning voor de korte termijn (tot 8 weken). Kruiden zoals echinacea worden over het algemeen niet langer dan 6-8 weken gebruikt. Ginseng kan worden gebruikt voor langere periodes door ouderen of verzwakte patiënten. Andere natuurlijke producten, zoals knoflook, vlierbessensap of jam en honing, worden beschouwd als voedingsmiddelen en kunnen dagelijks voor langere tijd worden gebruikt als onderdeel van een normaal dieet.

Andrographis.(Kalmegh)

Andrographis paniculata is een bitter kruid gebruikt in ayurvedische geneeskunde (traditionele geneeskunde uit India). Hoewel het minder bekend in de Verenigde Staten en Europa dan andere kruiden, vindt gebruik van Andrographis in verschillende klinische onderzoeken steun als een therapie voor als remedie voor infecties van de bovenste luchtwegen. [33] Een overzicht van 7 onderzoeken met bijna 900 patiënten, waaronder kinderen, suggereert dat Andrographis significant meer effectief is dan placebo in de behandeling van symptomen als het gebruik snel (binnen 36-48 uur) na het optreden van symptomen gestart wordt. [34,35] Verschillende studies met positieve resultaten gebruiken een preparaat dat Andrographis met ginseng Eleutherococcus (Zweeds Kan Jang) combineert [36]. Russische studies bevoordeelden het gebruik van Andrographis (met behulp van de Zweedse Kan Jang voorbereiding) t.o.v. amantadine als behandeling voor influenza-infectie [37]. Andrographis supplementen zijn over het algemeen goed verdragen, maar anafylaxie heeft plaatsgevonden. Aanvullende onderzoeken zijn nodig om de doeltreffendheid ervan te bepalen voor wat betreft het voorkomen infecties van de bovenste luchtwegen en het voorkomen of behandelen van ILI in diverse populaties in Noord-Amerika en Europa.

Echinacea.

Onderzoek ondersteunt het algemeen het gebruik van hoge kwaliteit Echinacea purpurea producten door volwassenen om infecties van de bovenste luchtwegen te voorkomen of te behandelen. Een meta-analyse uit 2007 van 14 gecontroleerde studies bij volwassenen kwam tot de conclusie dat E purpurea profylactisch genomen de kansen van de ontwikkeling van gewone verkoudheid met 58% verminderde en de duur van een koude met 1,4 dagen verkorte (statistisch significant). [38]. Een artikel van Jan Willem Nienhuys (VtdK) stelde grote vraagtekens bij dit percentage i.v.m. het gebruik van wedverhoudingen in de vergelijking en stelt dat de beste onderzoeken (RCT’s) veel minder optimistisch zijn. [38A]

Een review uit 2006 van Cochrane evalueerde echinacea als een therapie voor infecties van de bovenste luchtwegen. De meeste van de 16 studies die echinacea evalueerden hadden betrekking op gebruik van bovengrondse delen van planten. Echinacea was effectiever dan placebo als behandeling voor infecties van de bovenste luchtwegen. Extra strenge onderzoeken werden voorgesteld. [39] Bij een grote gecontroleerde studie bij jonge patiënten bleek dat echinacea kan helpen te voorkomen dat kinderen verkouden worden als het ingenomen wordt tijdens het koude seizoen en griepseizoen, [40] maar echinacea heeft geen effect op de duur of de ernst van de symptomen wanneer het wordt gebruikt om verkoudheid te behandelen bij kinderen[41].

In vitro remt echinacea de productie van pro-inflammatoire cytokines veroorzaakt door het influenza-virus en geeft directe antivirale activiteit. [42] Aanvullend onderzoek naar de klinische relevantie van deze waarneming in het voorkomen of behandelen van ILI is nodig. In de meeste studies wordt echinacea goed getolereerd maar allergieën en huiduitslag zijn mogelijk. Er bestaat een aanzienlijke variatie in echinacea-producten die verkocht in de Verenigde Staten en Europa. Het merendeel van de studies die positieve resultaten toonde gebruikten Echinacea Madaus (Madaus GmbH, Keulen, Duitsland), die de bovengrondse delen van de soort E purpurea gebruikt.

Vlierbes. (Sambucus nigra, Sambucol ® )

Europese zwartevlierbessensap (Sambucus nigra) (op de markt als het extract Sambucol ® [Pharmacare Verenigde Staten, San Diego, CA]) wordt veel gebruikt om infecties van de bovenste luchtwegen en ILI te behandelen. In vitro bindt vlierbes zich aan en voorkomt besmetting met influenza H1N1-virus. [43] Studies uit Israël en Noorwegen suggereren dat zwartevlierbessen extract (1-4 eetlepels per dag gedurende 3-5 dagen voor volwassenen) in vitro de groei kan remmen van influenzavirussen, influenzasymptomen remt en tegelijkertijd het niveau van antilichamen tegen het virus stimuleert. [44-46] Aanvullende onderzoeken zijn echter nodig om deze effecten in meer diverse populaties (met inbegrip van kinderen te bevestigen) alvorens vlierbessen aan te kunnen bevelen voor het voorkomen of behandelen van ILI. [47] Er zijn geen studies die de effectiviteit van vlierbessenextracten hebben aangetoond in het voorkomen of behandelen van infecties van de bovenste luchtwegen. Vlierbes wordt over het algemeen goed verdragen, hoewel allergische reacties mogelijk zijn.

Knoflook.

Knoflook (Allium sativum) is een veelgebruikt voedsel en een traditionele remedie voor de preventie en behandeling van de gewone verkoudheid. Eén onderzoek van hoge kwaliteit op het effect van knoflooksuppletie op de gewone verkoudheid stelde vast dat een dagelijks supplement knoflook (180 mg allicine inhoud voor 12 weken) significante vermindering van de incidentie van de verkoudheid tot gevolg had [48]. Gerandomiseerde klinische trials zijn niet voorhanden m.b.t. effectiviteit van knoflook in de behandeling van infecties van de bovenste luchtwegen of in de preventie of behandeling van influenza. Knoflook is over het algemeen veilig, maar de onaangename gevolgen voor de adem en boeren en lichaamsgeur zijn bekend.

Ginseng.

Gerandomiseerde klinische studies suggereren dat profylactische gestandaardiseerde (Panax quinquefolium) supplementen (COLD-fx ®, Afexa Life Sciences Inc, Edmonton, Alberta, Canada) die elke dag genomen worden gedurende 4 maanden de incidentie en duur van infecties van de bovenste luchtwegen bij volwassenen aanzienlijk verminderen (resp. met ongeveer 25% en ongeveer 6 dagen). [49-51] In de traditionele kruidengeneeskunde wordt ginseng gegeven aan ouderen of verzwakte patiënten, niet aan gezonde volwassenen of kinderen. COLD-fx ® is op de markt gebracht als een behandeling voor infecties van de bovenste luchtwegen, hoewel gerandomiseerde gecontroleerde studies de voordelen ervan niet hebben bevestigd als behandeling als eenmaal symptomen zijn begonnen. [52] Aanvullend onderzoek is nodig om de doeltreffendheid van ginseng te beoordelen bij de preventie en behandeling van infecties van de bovenste luchtwegen bij kinderen.

Een gerandomiseerde gecontroleerde trial uit Italië evalueerde de voordelen van een gestandaardiseerd product (Ginsana ®, Alan James Groep, Boca Raton, FL) van een andere soort ginseng (Panax ginseng) als aanvulling op influenzavaccinatie. Inname van 100 mg P ginseng per dag gedurende 4 weken voor en 8 weken na immunisatie influenza werd geassocieerd met een aanzienlijk hogere antilichaam niveaus en natural killer cel activiteit in vergelijking met placebo. [53] Meer onderzoek is nodig om de veiligheid en effectiviteit in om ILI bij volwassen en jonge patiënten van ginseng bij gebruik als monotherapie te voorkomen.

Ginseng kan leiden tot hoge bloeddruk en agitatie in grote doses maar anders is over het algemeen veilig.

(COLD-fx ® werd gekozen door het IOC als een officiële koude en griep remedie voor de 2010 Winterspelen.)

Honing.

Honing is een huisremedie algemeen gebruikt om de symptomen van de luchtwegen, vooral een rauwe keel en hoest te behandelen. Een gerandomiseerde gecontroleerde trial onder 105 kinderen met verkoudheden ondersteunt het gebruik van boekweithoning om hoestprikkels te onderdrukken die interfereren met slapen. [54] Honing is nog geen onderwerp geweest voor studie aan de profylactische effecten op de incidentie van infecties van de bovenste luchtwegen of in de preventie of behandeling van ILI. Vanwege het gevaar voor botulisme dient honing niet worden gegeven aan kinderen jonger dan 1 jaar oud.

Pelargonium.

Afrikaanse geranium (Pelargonium sidoides) is een inheemse plant van Zuid-Afrika gebruikt door Zulu en Basuto mensen. Twee systematische reviews (3 onder volwassenen en 3 onder kinderen) waarvan het meeste gebruikte het plantextract EPs 7630 was, concludeerden dat pelargonium effectief kan zijn bij het verlichten van symptomen van verkoudheid en bronchitis bij volwassenen. [55,56] De voordelen van Pelargonium in de behandeling van verkoudheidssymptomen werden bevestigd in een gerandomiseerde gecontroleerde trial die in 2007 werd gepubliceerd. [57] Aanvullend onderzoek is nodig om de doeltreffendheid ervan bepalen bij het voorkomen van infecties van de bovenste luchtwegen en bij het voorkomen of behandelen van ILI in diverse populaties. Het product wordt goed verdragen; bijwerkingen van de meest voorkomende voorbereiding (Zucol ™, Abkit, Inc, New York, NY) omvatten allergische reacties en maagklachten.

Probiotica

Probiotica omvatten een grote heterogene groep van bacteriën in het menselijke maag-darmkanaal. Deze levende micro-organismen zijn onderwerp geweest van intensieve studie voor behandelingen van gastro-intestinale problemen zoals diarree, obstipatie en IBS (Irreteble Bowel Syndrome) en als therapie voor atopie.

Recentelijk heeft onderzoek zich gericht op de mogelijke rol van probiotica bij het voorkomen van aandoeningen van de luchtwegen bij volwassenen en kinderen. In een gecontroleerde studie bij 10 gezonde volwassenen, met inname van 1 capsule per dag voor 30 dagen lang van Bacillus coagulens, een gepatenteerd probioticum (GanedenBC30, de markt gebracht als Sustenex ™, Ganeden Biotech, Inc Mayfield Heights, OH), toonde sterk toegenomen T – cel productie van tumor-necrosis factor-alfa in reactie op blootstelling aan adenovirus en influenza A (H3N2 Texas stam) [58].

Meer dan een dozijn studies over de werkzaamheid van probiotica bij de preventie infecties van de bovenste luchtwegen zijn uitgevoerd, met gemengde resultaten. De meeste studies toonden een afname in de ernst van de ziekte en het aantal dagen in de deelnemers die, in groepen ingedeeld, willekeurig werden toegewezen aan behandeling. [59-62] Recente gerandomiseerde, placebo-gecontroleerde, dubbelblinde studies uitgevoerd over 3 winterseizoenen bij gezonde volwassen vrijwilligers in Italië onderzochten verschillende synbioticpreparaten. Deze preparaten bevatten 3 tot 5 stammen van Lactobacillus plantarum, L rhamnosus en Bifidobacterium lactis, lactoferrine en prebiotica zoals korte keten fructooligosacchariden (FOS) of galactooligosaccharides (GOS). De totale incidentie, duur en ernst van infectie van de bovenste luchtwegen en ILI waren significant verminderd bij de deelnemers behandeld met synbiotica versus die van de placebo-groep. [63]

Een studie in Duitsland onderzocht de profylactische werking van probiotica bij gezonde volwassenen met de probiotica-stammen L gasseri PA 16 / 8, B longum SP 07 / 3, en B bifidum MF 20 / 5 (5 x 107 kolonievormende eenheden per tablet ) ingenomen dagelijks gedurende minstens 3 maanden en consteerde een significante verlaging in verkoudheidsdagen, symptomen en de ernst van de symptomen en koorts. [61] Aan de andere kant toonden 2 studies met behulp van andere stammen om infecties van de luchtwegen te voorkomen (een studie van jonge mannen die een Franse commando-opleiding volgden en een in marathonlopers) geen voordelen aan van probiotica. [64,65] Naast het bestuderen van verschillende populaties kunnen deze studies uiteenlopende resultaten vertonen omdat probiotica stam-specifieke effecten op de immuunfunctie kunnen hebben [66]. Bovendien kunnen verschillende probiotica verschillende effecten hebben op de weerstand tegen en herstel van virale infecties bij het in combinatie nemen met prebiotica zoals FOS en GOS [67].

Een gerandomiseerde, dubbelblinde, placebo-gecontroleerde studie van kinderen in de leeftijd van 3-5 jaar, die L acidophilus NCFM of L acidophilus NCFM in combinatie met B Animalis subspecies lactis Bi-07 (versus placebo) tweemaal daags voor 6 maandende kregen, toonde significante verminderingen van de incidentie en de duur van koorts, hoesten en rinorroe. Gebruik van antibiotica werd tevens verminderd met meer dan 65% en het afwezigheidpercentage in de kinderopvang werd verlaagd met ongeveer 30% in vergelijking met kinderen die een placebo kregen. [68] Ook een gerandomiseerde, dubbelblinde, placebo-gecontroleerde studie van meer dan 500 kinderen die naar dagopvang in Finland gingen, toonde aan dat de dagelijkse inname van melk aangevuld met Lactobacillus GG de het verzuim van de kinderen als gevolg van infecties van de luchtwegen en de ernst van de infecties verminderde. [69] In een cross-over studie van de kinderen met cystische fibrose die vatbaar zijn voor ernstige infecties van de luchtwegen, zijn probiotische supplementen in vergelijking met suppletie met orale rehydratie oplossing geassocieerd met een aanzienlijk verminderde incidentie van pulmonale exacerbaties en verminderde hospitalisatie . [70]

In een studie van de flesgevoede zuigelingen variërend in leeftijd van 2 maanden tot en met 12 maanden, wier diëten werden aangevuld met L rhamnosus GG en B lactis Bb-12 of een placebo, waren er een significante vermindering van de incidentie van acute otitis media, recidiverende infecties van de luchtwegen en gebruik van antibiotica onder degenen in de probiotica-groep. [71] In een vergelijkbare studie met meer dan 200 baby’s in Israëlische kinderopvangcentra, hadden zuigelingen die L reuteri ontvingen significant minder dagen met koorts, minder kliniek bezoeken, kinderopvang afwezigheid en antibioticavoorschriften in vergelijking met degenen die B lactis (Bb-12) of placebo ontvingen, maar er was geen verschil in het aantal dagen met infecties van de luchtwegen [72].

In een Zweedse studie kregen meer dan 900 zwangere vrouwen willekeurig placebo of probiotica (L rhamnosus GG en LC705, B breve Bb99 en Propionibacterium freudenreichii ondersoort shermanii) voor een periode van 4 weken voor de vermoedelijke bevallingsdatum. Na de geboorte kregen hun kinderen dezelfde producten met GOS voor een periode van 6 maanden. Gedurende de 2 jaar follow-up, hadden kinderen die de probiotica namen significant minder luchtweggerelateerde ziekten in vergelijking met de placebo-behandelde baby’s. [73]

Probiotica in voeding (zoals yoghurt en kefir) of supplementen worden over het algemeen veilig en goed verdragen door volwassenen, kinderen, zwangere vrouwen en zelfs vroeggeborenen. [74,75] Sepsis-achtige ziekten zijn beschreven in case reports wanneer probiotica werden toegediend aan ernstig immuun-gecompromitteerde patiënten. [76]

Homeopathische geneesmiddelen

Homeopathie (of homeopathische geneeskunde) is ontwikkeld in Duitsland meer dan 200 jaar geleden. Een belangrijk homeopathische principe is dat van gelijken, wat betekent dat een ziekte kan worden genezen door een stof die symptomen opwekt die lijken op die van de ziekte of aandoening. Homeopathische middelen zijn sterk verdunde preparaten van de werkzame stof (meestal een natuurlijk ingrediënt) die worden verondersteld helende eigenschappen hebben.

Controverse bestaat tussen homeopaten over de vraag of homeopathische middelen nuttig zijn om Urti of ILI te voorkomen bij anderszins gezonde volwassenen. Een typische behandeling hangt af van een brede constellatie van emotionele en mentale kenmerken evenals fysieke symptomen, dus een oplossing wordt niet per se alleen geselecteerd als behandeling van griep of een verkoudheid . Er zijn echter een aantal homeopathische middelen op de markt gebracht als middelen tegen verkoudheid en producten. Oscillococcinum is een van de meest populaire producten voor ILI. Een Cochrane review uit 2006 van Oscillococcinum (Anas barbariae), waaronder 3 preventie-onderzoeken en 4 behandelingsstudies, concludeerde dat deze oplossing niet doeltreffend was bij het voorkomen van ILI. Aan de andere kant werd de gemiddelde behandeling met Oscillococcinum (vergeleken met placebo) geassocieerd met een vermindering van 0,28 dagen in de duur van ILI symptomen en marginaal verhoogde de kans dat een patiënt zou denken de behandeling effectief is. [77] Homeopathische geneesmiddelen zijn zeer veilig, en hoewel hun nut voor ILI slechts marginaal is, kunnen deze middelen worden getolereerd.

Samenvatting

Bovenste luchtwegen ziekten en influenza-achtige ziekten komen vaak voor, evenals het gebruik van huismiddeltjes en natuurlijke producten om deze te voorkomen en te behandelen. De meeste natuurlijke of traditionele therapieën zijn niet getest in strenge gecontroleerde studies in diverse bevolkingsgroepen en voor degenen waarvoor dat wel het geval is hebben de onderzoeken vaak gemengde resultaten. Het is verstandig om een goede hygiëne, inentingen, voldoende rust te nemen en voldoende vochtinname en te letten op tekortkomingen van essentiële voedingsstoffen. Sommige gegevens ondersteunen het gebruik van knoflook, Amerikaanse ginseng, Pelargonium en probiotica bij volwassenen voor het voorkomen of behandelen van bovenste luchtweginfecties. Bij kinderen suggereren sommige gegevens dat vitamine C en Echinacea kan helpen het risico voor langdurige luchtweginfecties te verminderen.
De sterkste gegevens voor de preventie van luchtweginfecties in zowel volwassen en jonge patiënten zijn afkomstig uit onderzoeken naar probiotica; aanvullend onderzoek is nodig om optimale doses te bepalen en om de effectiviteit van verschillende combinaties van verschillende probiotica te vergelijken met en zonder verschillende prebiotische verbindingen.
Er is weinig onderzoek ingegaan naar de rol van natuurlijke producten in het voorkomen of behandelen van ILI. Hoewel de studies van zwarte vlierbessen en Andrographis veelbelovend zijn, heeft geen onderzoek de optimale rol van deze producten met atypische H1N1 influenza-infecties geëvalueerd. Naast voorzorgsmaatregelen op basis van gezond verstand zijn natuurlijke producten over het algemeen zeer veilig en het gebruik ervan kan worden getolereerd.

Waarschuwingen: Vermijd het geven van honing aan kinderen jonger dan 1 jaar oud vanwege het risico voor botulisme. Geef géén bacteriële produkten (probiotica) aan ernstig immuungecompromitteerde patiënten. Gebruik geen zinkhoudende neussprays of neusgels.

[1]Kemper KJ, Cohen M. Ethics meet complementary and alternative medicine: new light on old principles. Contemp Pediatr. 2004;21:61-72.
[2]Irwin M. Effects of sleep and sleep loss on immunity and cytokines. Brain Behav Immun. 2002;16:503-512. Abstract
[3]Frey DJ, Fleshner M, Eright KP Jr. The effects of 40 hours of total sleep deprivation on inflammatory markers in healthy young adults. Brain Behav Immun. 2007;21:1050-1057. Abstract
[4]Spiegel K, Sheridan JF, Van Cauter E. Effect of sleep deprivation on response to immunization. JAMA. 2002;288:1471-1472.
[5]Douglas RM, Hemila H, Chalker E, Treacy B. Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2007:CD000980.
[6]Furuya A, Uozaki M, Yamasaki H, Arakawa T, Arita M, Koyama AH. Antiviral effects of ascorbic acid and dehydroascorbic acids in vitro. Int J Mol Med. 2008;22:541-545. Abstract
[7]Jariwalla RJ. Roomi MW, Gangapurkar B, Kalinovsky T, Niedzwiecki A, Rath M. Suppression of influenza A virus nuclear antigen production and neuraminidase activity by a nutrient mixture containing ascorbic acid, green tea extract and amino acids. Biofactors. 2007;31:1-15. Abstract
[8]Li W, Maeda N, Beck MA. Vitamin C deficiency increases the lung pathology of influenza virus-infected gulo-/- mice. J Nutr. 2006;136:2611-2616. Abstract
[9]Rovner AJ, O’Brien KO. Hypovitaminosis D among healthy children in the United States: a review of the current evidence. Arch Pediatr Adolesc Med. 2008;162:513-519. Abstract
[10]Yetley EA. Assessing the vitamin D status of the US population. Am J Clin Nutr. 2008;88:558S-564S. Abstract
[11]Ginde AA, Liu MC, Camargo CA Jr. Demographic differences and trends of vitamin D insufficiency in the US population, 1988-2004. Arch Intern Med. 2009;169:626-632. Abstract
[12]Ginde AA, Mansbach JM, Camargo CA Jr. Association between serum 25-hydroxyvitamin D level and upper respiratory tract infection in the Third National Health and Nutrition Examination Survey. Arch Intern Med. 2009;169:384-390. Abstract
[13]Wayse V, Yousafzai A, Mogale K, Filteau S. Association of subclinical vitamin D deficiency with severe acute lower respiratory infection in Indian children under 5 y. Eur J Clin Nutr. 2004;58:563-567. Abstract
[14]Hughes DA, Norton R. Vitamin D and respiratory health. Clin Exp Immunol. 2009;158:20-25. Abstract
[15]Walker VP, Modlin RL. The vitamin D connection to pediatric infections and immune function. Pediatr Res. 2009;15:438-449.
[16]Laaksi I, Ruohola JP, Tuohimaa P, et al. An association of serum vitamin D concentrations < 40 nmol/L with acute respiratory tract infection in young Finnish men. Am J Clin Nutr. 2007;86:714-717. Abstract
[17]Cannell JJ, Vieth R, Umhau JC, et al. Epidemic influenza and vitamin D. Epidemiol Infect. 2006;134:1129-1140. Abstract
[18]Li-Ng M, Aloia JF, Pollack S, et al. A randomized controlled trial of vitamin D3 supplementation for the prevention of symptomatic upper respiratory tract infections. Epidemiol Infect. 2009;137:1396-1404. Abstract
[19]Aloia JF, Li-Ng M. Re: epidemic influenza and vitamin D. Epidemiol Infect. 2007;135:1095-1096; author reply 1097-1098.
[20]Yamshchikov AV, Desai NS, Blumberg HM, Ziegler TR, Tangpricha V. Vitamin D for treatment and prevention of infectious diseases: a systematic review of randomized controlled trials. Endocr Pract. 2009;15:438-449. Abstract
[21]Haase H, Rink R. Functional significance of zinc-related signaling pathways in immune cells. Annu Rev Nutr. 2009;29:133-152. Abstract
[22]Meydani SN, Hamer DH. Serum zinc and pneumonia in nursing home elderly. Am J Clin Nutr. 2007;86:1167-1173. Abstract
[23]Natchu UC, Fataki MR, Fawzi WW. Zinc as an adjunct for childhood pneumonia — interpreting early results. Nutr Rev. 2008;66:398-405. Abstract
[24]Brown KH, Peerson JM, Baker SK, Hess SY. Preventive zinc supplementation among infants, preschoolers, and older prepubertal children. Food Nutr Bull. 2009;30:S12-S40. Abstract
[25]Veverka DV, Wilson C, Martinez MA, Wenger R, Tamosuinas A. Use of zinc supplements to reduce upper respiratory infections in United States Air Force Academy cadets. Complement Ther Clin Pract. 2009;15:91-95. Abstract
[26]McElroy BH, Miller SP. Effectiveness of zinc gluconate glycine lozenges (Cold-Eeze) against the common cold in school-aged subjects: a retrospective chart review. Am J Ther. 2002;9:472-475. Abstract
[27]Garland ML, Hagmeyer KO. The role of zinc lozenges in treatment of the common cold. Ann Pharmacother. 1998;32:63-69. Abstract
[28]Caruso TJ, Prober CG, Gwaltney JM Jr. Treatment of naturally acquired common colds with zinc: a structured review. Clin Infect Dis. 2007;45:569-574. Abstract
[29]Kurugol Z, Akilli M, Bayram N, Koturoglu G. The prophylactic and therapeutic effectiveness of zinc sulphate on common cold in children. Acta Paediatr. 2006;95:1175-1181. Abstract
[30]Prasad AS, Beck FW, Bao B, Snell D, Fitzgerald JT. Duration and severity of symptoms and levels of plasma interleukin-1 receptor antagonist, soluble tumor necrosis factor receptor, and adhesion molecules in patients with common cold treated with zinc acetate. J Infect Dis. 2008;197:795-802. Abstract
[31]Silk R, LeFante C. Safety of zinc gluconate glycine (Cold-Eze) in a geriatric population: randomized, placebo-controlled, double-blind trial. Am J Ther. 2005;12:612-617. Abstract
[32]Alexander TH, Davidson TM. Intranasal zinc and anosmia: the zinc-induced anosmia syndrome. Laryngoscope. 2006;116:217-220. Abstract
[33]Poolsup N, Suthisisang C, Prathanturarug S, Asawamekin A, Chanchareon U. Andrographis paniculata in the symptomatic treatment of uncomplicated upper respiratory tract infection: systematic review of randomized controlled trials. J Clin Pharm Ther. 2004;29:37-45. Abstract
[34]Coon JT, Ernst E. Andrographis paniculata in the treatment of upper respiratory tract infections: a systematic review of safety and efficacy. Planta Med. 2004;70:293-298. Abstract
[35]Spasov AA, Ostrovskij OV, Chernikov MV, Wikman G. Comparative controlled study of Andrographis paniculata fixed combination, Kan Jang and an Echinacea preparation as adjuvant, in the treatment of uncomplicated respiratory disease in children. Phytother Res. 2004;18:47-53. Abstract
[36]Shakhova EG, Spasov AA, Ostrovskii OV, Konovalova IV, Chernikov MV, Mel’nikova GI. Effectiveness of using the drug Kan-Yang in children with acute respiratory viral infection (clinico-functional data) [in Russian]. Vestn Otorinolaringol. 2003;(3):48-50. Abstract
[37]Kulichenko LL, Kireyeva LV, Malyshkina EN, Wikman G. A randomized, controlled study of Kan Jang versus amantadine in the treatment of influenza in Volgograd. J Herb Pharmacother. 2003;3:77-93.
[38]Shah SA, Sander S, White CM, Rinaldi M, Coleman CI. Evaluation of echinacea for the prevention and treatment of the common cold: a meta-analysis. Lancet Infect Dis. 2007;7:473-480. Abstract
[38A] Met echinacea 58 procent minder verkouden? De mysteries van de wedverhouding, 22 okt 2008 | Jan Willem Nienhuys. [fulltext]
[39]Linde K, Barrett B, Wölkart K, Bauer R, Melchart D. Echinacea for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2006:CD000530.
[40]Weber W, Feder-Mengus C, Chiarugi A, et al. Echinacea purpurea for prevention of upper respiratory tract infections in children. J Altern Complement Med. 2005;11:1021-1026. Abstract
[41]Taylor JA, Weber W, Standish L, et al. Efficacy and safety of echinacea in treating upper respiratory tract infections in children: a randomized controlled trial. JAMA. 2003;290:2824-2830. Abstract
[42]Sharma M, Anderson SA, Schoop R, Hudson JB. Induction of multiple pro-inflammatory cytokines by respiratory viruses and reversal by standardized Echinacea, a potent antiviral herbal extract. Antiviral Res. 2009;83:165-170. Abstract
[43]Roschek B Jr, Fink RC, McMichael MD, Li D, Alberte RS. Elderberry flavonoids bind to and prevent H1N1 infection in vitro. Phytochemistry. 2009;70:1255-1261. Abstract
[44]Zakay-Rones Z, Varsano N, Zlotnik M, et al. Inhibition of several strains of influenza virus in vitro and reduction of symptoms by an elderberry extract (Sambucus nigra L.) during an outbreak of influenza B Panama. J Altern Complement Med. 1995;1:361-369. Abstract
[45]Barak V, Halperin T, Kalickman I. The effect of Sambucol, a black elderberry-based, natural product, on the production of human cytokines: I. Inflammatory cytokines. Eur Cytokine Netw. 2001;12:290-296. Abstract
[46]Zakay-Rones Z, Thom E, Wollan T, Wadstein J. Randomized study of the efficacy and safety of oral elderberry extract in the treatment of influenza A and B virus infections. J Int Med Res. 2004;32:132-140. Abstract
[47]Vlachojannis JE, Cameron M, Chrubasik S. A systematic review on the sambuci fructus effect and efficacy profiles. Phytother Res. 2009 Jun 22 [Epub ahead of print].
[48]Lissiman E, Bhasale AL, Cohen M. Garlic for the common cold. Cochrane Database Syst Rev. 2009:CD006206.
[49]McElhaney JE, Goel V, Toane B, Hooten J, Shan JJ. Efficacy of COLD-fX in the prevention of respiratory symptoms in community-dwelling adults: a randomized, double-blinded, placebo controlled trial. J Altern Complement Med. 2006;12:153-157. Abstract
[50]McElhaney JE, Gravenstein S, Cole SK, et al. A placebo-controlled trial of a proprietary extract of North American ginseng (CVT-E002) to prevent acute respiratory illness in institutionalized older adults. J Am Geriatr Soc. 2004;52:13-19. Abstract
[51]Predy GN, Goel V, Lovlin R, Donner A, Stitt L, Basu TK. Efficacy of an extract of North American ginseng containing poly-furanosyl-pyranosyl-saccharides for preventing upper respiratory tract infections: a randomized controlled trial. CMAJ. 2005;173:1043-1048. Abstract
[52]Seida JK, Durec T, Kuhle S. North American (Panax quinquefolius) and Asian ginseng (Panax ginseng) preparations for prevention of the common cold in healthy adults: a systematic review. Evid Based Complement Alternat Med. 2009 Jul 10 [Epub ahead of print]
[53]Scaglione F, Cattaneo G, Alessandria M, Cogo R. Efficacy and safety of the standardised Ginseng extract G115 for potentiating vaccination against the influenza syndrome and protection against the common cold [corrected]. Drugs Exp Clin Res. 1996;22:65-72. Abstract
[54]Paul IM, Beiler J, McMonagle A, Shaffer ML, Duda L, Berlin CM Jr. Effect of honey, dextromethorphan, and no treatment on nocturnal cough and sleep quality for coughing children and their parents. Arch Pediatr Adolesc Med. 2007;161:1140-1146. Abstract
[55]Timmer A Günther J, Rücker G, Motschall E, Antes G, Kern WV. Pelargonium sidoides extract for acute respiratory tract infections. Cochrane Database Syst Rev. 2008:CD006323.
[56]Agbabiaka TB, Guo R, Ernst E. Pelargonium sidoides for acute bronchitis: a systematic review and meta-analysis. Phytomedicine. 2008;15:378-385. Abstract
[57]Lizogub VG, Riley DS, Heger M. Efficacy of a pelargonium sidoides preparation in patients with the common cold: a randomized, double blind, placebo-controlled clinical trial. Explore (NY). 2007;3:573-584. Abstract
[58]Baron M. A patented strain of Bacillus coagulans increased immune response to viral challenge. Postgrad Med. 2009;121:114-118. Abstract
[59]Vouloumanou EK, Makris GC, Karageorgopoulos DE, Falagas ME. Probiotics for the prevention of respiratory tract infections: a systematic review. Int J Antimicrob Agents. 2009;34:197e1-e10.
[60]Lin JS, Chiu YH, Lin NT. Different effects of probiotic species/strains on infections in preschool children: a double-blind, randomized, controlled study. Vaccine. 2009;27:1073-1079. Abstract
[61]de Vrese M, Winkler P, Rautenberg P. Effect of Lactobacillus gasseri PA 16/8, Bifidobacterium longum SP 07/3, B. bifidum MF 20/5 on common cold episodes: a double blind, randomized, controlled trial. Clin Nutr. 2005;24:481-491. Abstract
[62]de Vrese M, Rautenberg P, Laue C, Koopmans M, Herremans T, Schrezenmeir J. Probiotic bacteria reduced duration and severity but not the incidence of common cold episodes in a double blind, randomized, controlled trial. Vaccine. 2006;24:6670-6674. Abstract
[63]Pregliasco F, Anselmi G, Fonte L, Giussani F, Schieppati S, Soletti L. A new chance of preventing winter diseases by the administration of synbiotic formulations. J Clin Gastroenterol. 2008;42 Suppl 3 Pt 2:S224-S233. Abstract
[64]Tiollier E, Chennaoui M, Gomez-Merino D, Drogou C, Filaire E, Guezennec CY. Effect of a probiotics supplementation on respiratory infections and immune and hormonal parameters during intense military training. Mil Med. 2007;172:1006-1011. Abstract
[65]Kekkonen RA., Vasankari TJ, Vuorimaa T, Haahtela T, Julkunen I, Korpela R. The effect of probiotics on respiratory infections and gastrointestinal symptoms during training in marathon runners. Int J Sport Nutr Exerc Metab. 2007;17:352-363. Abstract
[66]Kekkonen RA. Lummela N, Karjalainen H, et al. Probiotic intervention has Strain specific anti-inflammatory effects in healthy adults. World J Gastroenterol. 2008;14:2029-2036. Abstract
[67]Piirainen L, Kekkonen RA, Kajander K, et al. In school-aged children a combination of galacto-ligosaccharides and Lactobacillus GG increases bifidobacteria more than Lactobacillus GG on its own. Ann Nutr Metab. 2008;52:204-208. Abstract
[68]Leyer GJ, Li S, Mubasher ME, Reifer C, Ouwehand AC. Probiotic effects on cold and influenza-like symptom incidence and duration in children. Pediatrics. 2009;124:e172-179. Abstract
[69]Hatakka K, Savilahti E, Pönkä A, et al. Effect of long term consumption of probiotic milk on infections in children attending day care centres: double blind, randomised trial. BMJ. 2001;322:1327.
[70]Bruzzese E, Raia V, Spagnuolo MI, et al. Effect of Lactobacillus GG supplementation on pulmonary exacerbations in patients with cystic fibrosis: a pilot study. Clin Nutr. 2007;26:322-328. Abstract
[71]Rautava S, Salminen S, Isolauri E. Specific probiotics in reducing the risk of acute infections in infancy — a randomised, double-blind, placebo-controlled study. Br J Nutr. 2009;101:1722-1726. Abstract
[72]Weizman Z, Asli G, Alsheikh A. Effect of a probiotic infant formula on infections in child care centers: comparison of two probiotic agents. Pediatrics. 2005;115:5-9. Abstract
[73]Kukkonen K, Savilahti E, Haahtela T, et al. Long-term safety and impact on infection rates of postnatal probiotic and prebiotic (synbiotic) treatment: randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Pediatrics. 2008;122:8-12. Abstract
[74]Weizman Z, Alsheikh A. Safety and tolerance of a probiotic formula in early infancy comparing two probiotic agents: a pilot study. J Am Coll Nutr. 2006;25:415-419. Abstract
[75]Rouge C, Piloquet H, Butel MJ, et al. Oral supplementation with probiotics in very-low-birth-weight preterm infants: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial. Am J Clin Nutr.2009;89:1828-1835. Abstract
[76]Land MH, Rouster-Stevens K, Woods CR, Cannon ML, Cnota J, Shetty AK. Lactobacillus sepsis associated with probiotic therapy. Pediatrics. 2005;115:178-181. Abstract
[76]Vickers AJ, Smith C. Homoeopathic Oscillococcinum for preventing and treating influenza and influenza-like syndromes. Cochrane Database Syst Rev. 2006;3: CD001957.

Dit stuk is een Nederlandse vertaling van een artikel van Kathi J. Kemper, MD, MPH, verschenen op 03-11-2009 op Medscape Today
Complementary and Alternative Medicine Therapies for Cold and Flu Season: What Is the Science?: