Griepprik, controverse?

Het geneesmiddelenbulletin (GEBU) publiceerde onlangs een review m.b.t. de werkzaamheid en effectiviteit van de griepprik. Daarin concludeerde reviewer en epidemioloog Dick Bijl dat er geen hard bewijs was voor de effectiviteit van het vaccin.

De belangrijkste conclusie is dat er geen valide bewijs is voor de werkzaamheid van het griepvaccin met name voor de preventie van de complicaties en overlijden.

Medisch Contact (in samenwerking met het GEBU) bracht het nieuws ook met chocoladeletters.

De media pakte dit op en consumentenprogramma Radar van de Tros, pakte daarop weer eens stevig door. In een diepgravend *kuch* item van maar liefst 9 (zegge negen) minuten, waarvan ook nog dik twee minuten obligatoire voxpop, wordt aan de consument uitgelegd dat de griepprik ‘niet werkt’. Ook het programma Moraalridders van de EO nodigde (de nogal publiciteitsgeile) huisarts Hans van der Linde uit, die hetzelfde verhaaltje nog eens herkauwde [uitzending gemist]. Het. Werkt. Niet.

Exemplarisch. Want wat wél werkt is vlak voor de aanvang van het daadwerkelijk inenten van kwetsbare groepen dit soort nieuws uit te venten. Het GEBU i.s.m. Medisch Contact giet oude wijn in nieuwe zakken, publiceert dat en hangt zelfgenoegzaam achterover. Laat de bom in de media maar barsten.

Kind van de rekening? U!

U wordt overspoeld met ‘knip en plak’ nieuwsberichten, stukjes op teletext en in het journaal en snelsnel itempjes bij Tros Radar en Moraalridders. Om nog maar te zwijgen van de verschillende complotsites zoals WanttoKnow die dit uitmelken voor hun ongeïnformeerde antivaccinatieretoriek.

Nog meer kinderen van de rekening? Vaccinatieartsen.

Artsen die vaccineren (veelal gewoon huisartsen) moeten aan patiënten uitleggen dat het allemaal zo’n vaart niet loopt. Dat de griepprik wel werkt, want dat weten we zeker, alleen dat echte keihardium cijfers daarvan ontbreken of heel lastig te interpreteren zijn.

In onderstaand stuk zal ik beargumenteren waarom het onderzoek van het GEBU oude wijn in nieuwe zakken is en zal ik ook een zeer recente meta-analyse van de effectiviteit van de griepprik in de Lancet bespreken.

Laten we nu eerst even het onderzoek van het Geneesmiddelenbulletin er bij pakken.

Werkzaamheid en effectiviteit van influenzavaccinatie , dr D. Bijl [fulltext GEBU]

Nu is er op zich, inhoudelijk, weinig aan te merken op het stuk. Het maakt duidelijk dat er nog steeds controverse is t.a.v. de effectiviteit van het griepvaccin. Dat is niet nieuw. Controverse bestaat zowat in elk stukje van de medische wetenschap. Bijl baseert zijn review met name op de conclusies van meta-analyses van de Cochrane-bibliotheek (Cochrane is een gerenommeerd onderzoeksinstituut en de onderzoeksmethoden zijn wereldwijd geaccepteerd als zijnde hoogstaand. Daar kan je moeilijk de mist mee ingaan).

Verder leunt het betoog van Bijl zwaar op een review gepubliceerd in the Lancet met name als het gaat om de beperkingen van observationeel onderzoek.

Simonsen L, Taylor R, Viboud C, Miller MA, Jackson LA. Mortality benefits of influenza vaccination in elderly people: an ongoing controversy. Lancet Infect Dis 2007; 7: 658-666. [abstract] [fulltext PDF]

Dat is voor mensen die zich bezig houden met epidemiologie prachtig leesvoer. U gaat het niet allemaal lezen. U moet het doen met wat u leest bij de NOS of ziet bij programma’s als Radar.

Mijn bezwaar tegen de kille opsomming (anders kan ik het niet noemen) van Bijl in het GEBU is dat er niets wordt gedaan aan duiding naar de (kwetsbare) patiënt. Betekent het zwakke bewijs voor effectiviteit van het griepvaccin nu ook dat u zich niet moet laten vaccineren? Ik geef een quote uit het laatst gegeven onderzoek.

While awaiting an improved evidence base for influenza vaccine mortality benefits in elderly people, we suggest that this group should continue to be vaccinated against influenza. Influenza causes many deaths every year, and even a partly effective vaccine would be better than no vaccine at all. But the evidence base concerning influenza vaccine benefits in elderly people does need to be strengthened.

(vet van mij)

Iets wat de Gezondheidsraad in een inderhaast uitgebrachte Q&A (PDF) ook aanstipte.

Er is uit onderzoek naar voren gekomen dat de griepprik niet altijd influenza voorkomt. Wat is het nut van de prik dan nog?

Zelfs als de effectiviteit van vaccinatie maar zo’n vijftig procent is, dan kan deze nog steeds veel ziekte en sterfte voorkomen. Dat is met name bij kwetsbare groepen van groot belang.

U moet begrijpen dat de griepprik wel degelijk ‘werkt’. Dat deze niet altijd even goed werkt heeft te maken met o.a. de gekozen griepvirussen in het vaccin (dat blijft gokken) en de mogelijkheid van de patiënt hier antistoffen voor te maken.

Waar ik me ronduit aan ergerde aan de publicatie van het GEBU is het artikel zelf. Alles wijst op effectbejag. Kijk nu nog eens goed. Bijl geeft een opsomming van de bijwerkingen van de griepvaccinatie als een soort plaatsbepaling. Soit. Waarom kadert hij een stukje over het risico op guillain-barrésyndroom in? Het zegt niets en hij kan als hij wil een eindeloze lijst maken van vooronderstelde zeer zeldzame bijwerkingen van het vaccin. Koele kille cijfers en wederom geen duiding.

Het artikel wordt gelardeerd met een plaatje van angstige ouderen die zich verstoppen of wegrennen voor een sadistische dokter met griepspuiten.

Is dat nu de duiding van Bijl?

Krijgt u van mij ook een beetje duiding. Van recente datum. Uit een meta-analyse gepubliceerd in the Lancet geef ik u een paar plaatjes.

Efficacy and effectiveness of influenza vaccines: a systematic review and meta-analysis, Prof Michael T Osterholm, doi:10.1016/S1473-3099(11)70295-X [abstract] [fulltext PDF]

In het eerste plaatje kunt u zien dat de griepprik wel degelijk effectief is (hoewel niet altijd even effectief). Vooral in oudere populaties (>60 jaar) ontbreekt bewijs. Dat is een serieus gat. Geschat wordt dat 90% van de doden die vallen tijdens het griepseizoen in deze categorie vallen. In het tweede plaatje ziet u dat de uitgekozen onderzoeken allemaal aan de goede kant van de streep zitten.

Deze meta-analyse is m.i. nogal sterk omdat men ook bij de observationele studies alleen gebruik maakte van laboratorium-bevestigde gevallen van griep. Veel onduidelijkheid die bestond in andere onderzoeken en meta-analyses (Cochrane) wordt hierbij uitgebannen. Het keihardium eindpunt, hoeveel extra mensen gaan dood aan de griep als we niet vaccineren, werd daarentegen niet onderzocht.

Weer besluiten de onderzoekers, naast dringende aanbeveling tot meer onderzoek, met de aanbeveling vooral door te gaan met het vaccineren tegen de griep.

In the meantime, we should maintain public support for present vaccines that are the best intervention available for seasonal influenza.

De ESWI (van Appie O.) noemt de verspreiding van de ‘wetenschappelijke onzin’ gevaarlijk voor de volksgezondheid en roept wetenschappers op zich tegen de misleidende berichtgeving te keren. [Trouw 26/10/11]

Bij deze.

Zoals bij alle medische behandelingen dus ook vaccins, gaat het om de afweging van de risico’s van de ziektes tegen de risico’s van de behandelingen. Onder risico’s moeten we dan niet alleen overlijden verstaan, maar ook complicaties. In het leven bestaan helaas geen 100% garanties. Alle medicijnen dragen het risico in zich op bijwerkingen. Vaccins dus ook. Mensen zouden zich dan ook niet moeten afvragen of er 100% veilige vaccins bestaan.

Veel mensen die nu bang gemaakt worden voor de bijwerkingen van vaccinaties, realiseren zich helaas vaak onvoldoende dat de bijwerkingen van de betreffende ziektes niet alleen veel ernstiger zijn, maar als bijwerking van ziekte ook veel en veel frequenter zijn dan als bijwerking van vaccinatie.

In gevoelige kwesties als deze hebben we niets aan schreeuwerige headline’s, en publiciteitsgeile artsen die hun opwachting maken in 10 minuten-items op de TV. Zeker niet als deze elke vorm van duiding en plaatsing ontberen. Ik zal zeker niet beweren dat een stevige wetenschappelijke discussie over het ‘hoe verder’ t.a.v. de griepvaccinatie overbodig is. Wetenschappers en artsen dienen zich echter te realiseren dat het allemaal in dienst van de patiënt is. En die heeft niets aan over elkaar rollende deskundigen met een (uiteraard) verschillende mening. Integendeel. De patiënt heeft behoefte aan duiding.

Aangezien de griepprik ons beste middel is tegen de seizoensgriep, zullen ze hun best moeten doen om deze zekerheid te bevorderen en niet om onzekerheid aan te wakkeren. Dat dit een dunne lijn is besef ik mij ten volste. Het zou echter wel het uitgangspunt moeten zijn.

Ik begrijp dat mijn artikel misschien meer (inhoudelijke) vragen oproept dan het beantwoord. Ik wijs u op een uitgebreide artikelenreeks die al eerder op dit weblog is gepubliceerd t.a.v. vaccinaties en de griepprik. Wilt u meer weten over griep in het algemeen verwijs ik u naar een prima, leesbaar document van hoge kwaliteit geschreven door ons aller reaguurder Bram Hengeveld

Verdere inhoudelijke vragen/opmerkingen kunt u stellen/poneren in de comments. Hoewel ik best in discussie wil zult u uw niet onderbouwde antivaccinatieretoriek op andere sites moeten plempen.